Σύμφωνο Συμβίωσης – Η εφαρμογή του στην Ελλάδα

Συνέντευξη με τη δικηγόρο Παρ΄ Αρείω Πάγω κα Σοφία Τσιλιβάρακη

Η δικηγόρος Παρ΄ Αρείω Πάγω, κυρία Σοφία Τσιλιβάρακη, μας απαντά σε βασικά ερωτήματα που αφορούν το Σύμφωνο Συμβίωσης, στη συνέντευξη που μας παραχώρησε αποκλειστικά.

1. Κυρία Τσιλιβαράκη, ποιες είναι οι βασικές διαφορές μεταξύ θρησκευτικού γάμου, πολιτικού γάμου και Συμφώνου Συμβίωσης, από νομικής άποψης ;

Απάντηση: Ο θεσμός του Συμφώνου Συμβίωσης αποτελεί μια εναλλακτική μορφή νομικά ρυθμισμένης μόνιμης συμβίωσης με προεξάρχον το στοιχείο της αυτορύθμισης και είναι μια συμβολαιογραφικά καταρτιζόμενη συμφωνία δύο ενηλίκων (ομόφυλων ή ετερόφυλων) προσώπων, με την οποία τα πρόσωπα αυτά ρυθμίζουν τη συμβίωσή τους. Οι κομβικές διαφορές με τον θεσμό του γάμου είναι οι εξής:

– Ο γάμος συνάπτεται είτε κατά τους Ιερούς Κανόνες της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (θρησκευτικός) είτε με προφορική δήλωση ενώπιον δημάρχου με την παρουσία δύο μαρτύρων, κατόπιν άδειας του δημάρχου (πολιτικός). Αντίθετα το σύμφωνο συμβίωσης συνάπτεται με συμβολαιογραφική πράξη και αποκτά ισχύ με την καταχώρισή του στο ειδικό βιβλίο του Ληξιαρχείου

– Ο γάμος μπορεί να τελεστεί και από πρόσωπο που δεν έχει πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα (με τις προϋποθέσεις που προβλέπει ο Αστικός Κώδικας ). Το Σύμφωνο Συμβίωσης, όμως, απαιτεί πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα. Δηλαδή, να είναι 18 χρονών και άνω, να έχει συνείδηση των πράξεων του, να μην βρίσκεται σε ψυχική ή διανοητική διαταραχή που περιορίζει αποφασιστικά τη λειτουργία της βούλησής του, να μην βρίσκεται σε στερητική ή επικουρική δικαστική συμπαράσταση, πλήρη ή μερική).

– Στον γάμο οι σύζυγοι μπορούν να προσθέσουν το επώνυμο του άλλου μέρους στο δικό τους ενώ στο σύμφωνο συμβίωσης διατηρούν το επώνυμό τους πριν την σύναψη του συμφώνου. Βέβαια με την ρητή ή σιωπηρή συγκατάθεση του συμβίου του, ο καθένας μπορεί να χρησιμοποιεί στις κοινωνικές του σχέσεις το επώνυμο του άλλου ή να το προσθέσει στο δικό του.

– Ο γάμος δύναται να λυθεί μόνο με αμετάκλητη δικαστική απόφαση. Το σύμφωνο μπορεί να λυθεί με τρεις τρόπους: α) Μονομερή συμβολαιογραφική δήλωση, β) Συμβολαιογραφική πράξη που εμπεριέχει την συμφωνία των μερών και γ) Αυτοδικαίως εάν συναφθεί γάμος μεταξύ των μερών .

-Στον γάμο αναγνωρίζεται το δικαίωμα της κοινής τεκνοθεσίας. Αντίθετα οι σύμβιοι που έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης δεν μπορούν με βάση το τελικά ψηφισθέν κείμενο του Ν. 4356/2015 να υιοθετήσουν από κοινού τέκνο.

-Στον γάμο εάν παραληφθεί η κοινή δήλωση του επιθέτου για το τέκνο, θα έχει το επώνυμο του πατέρα του, ενώ στο σύμφωνο συμβίωσης το τέκνο θα έχει σύνθετο επώνυμο αποτελούμενο από το επώνυμο και των δυο γονέων του (πρώτα τίθεται το επώνυμο με αρχικό που προηγείται στο αλφάβητο)

– Ο γάμος εμποδίζεται ΚΑΙ σε συγγενείς σε πλαγία γραμμή ως και τον τέταρτο βαθμό ενώ στο σύμφωνο συμβίωσης επιτρέπεται να συναφθεί μεταξύ συγγενών εξ αγχιστείας σε πλαγία γραμμή

-Με την κατάρτιση του Συμφώνου Συμβίωσης τα μέρη μπορούν να παραιτηθούν από το δικαίωμά τους στην νόμιμη μοίρα της κληρονομιάς, δυνατότητα που δεν παρέχεται κατά τη σύναψη γάμου. (Νόμιμη μοίρα είναι το κληρονομικό μερίδιο το οποίο αναγνωρίζει ο νόμος στα πολύ στενά συγγενικά πρόσωπα του κληρονομούμενου).

-Οι περισσότερες διατάξεις του Συμφώνου Συμβίωσης είναι καταρχήν ενδοτικού δικαίου δηλαδή ισχύουν εάν τα μέρη δεν έχουν ορίσει κάτι διαφορετικό στην κατάρτιση του συμφώνου ενώ οι περιουσιακές και κληρονομικές σχέσεις μεταξύ των συζύγων αποτυπώνονται νομοθετικά κυρίως σε διατάξεις αναγκαστικού δικαίου. (κανόνες δικαίου, η εφαρμογή των οποίων δεν μπορεί να αποκλεισθεί από την αντίθετη ιδιωτική βούληση).

2) Ποια είναι τα πλεονεκτήματα και ποια τα μειονεκτήματα του Συμφώνου Συμβίωσης έναντι των άλλων μορφών επίσημης δέσμευσης;

Απάντηση: Με τον Ν4356/2015 επήλθαν σημαντικές αλλαγές στον Ν 3719/08 με τον οποίο θεσμοθετήθηκε για πρώτη φορά το Σύμφωνο Συμβίωσης ως μιας εναλλακτικής μορφής νομικά ρυθμισμένης συμβίωσης. Πέραν της θεμελιώδους διαφοράς του έναντι του γάμου ,ότι δηλαδή αφορά και ομόφυλα ζευγάρια, προσλαμβάνει εφεξής πολλές από τις ρυθμίσεις του ΑΚ περί γάμου για τα δικαιώματα που απορρέουν από αυτό.

Τα βασικά πλεονεκτήματα του εντοπίζονται στην προώθηση κατά κανόνα της αρχή της ιδιωτικής αυτονομίας ιδίως στον τομέα των περιουσιακών σχέσεων όπου τα μέρη αφήνονται ελεύθερα να τις ρυθμίσουν όπως επιθυμούν. Έτσι, σε αντίθεση με τον γάμο, μπορούν να ρυθμίσουν αυτόνομα τις περιουσιακές τους σχέσεις διατηρώντας σε μεγαλύτερο βαθμό την περιουσιακή τους αυτοτέλεια. Εάν ωστόσο δεν το επιλέξουν έχουν τα ίδια όπως στο γάμο δικαιώματα, περιουσιακά και κληρονομικά. Επιπλέον ο τρόπος σύναψης του καθώς και η λύση του δεν απαιτούν τις χρονοβόρες, πολυδάπανες και πολύπλοκες διαδικασίες του γάμου . Αντίθετα τα μειονεκτήματα του Συμφώνου αφορούν κυρίως τη μη αναγνώρισή του από την Ελληνική Εκκλησιά με τις ανάλογες συνέπειες (π.χ. απαγόρευση συμμετοχής των μερών στο Ιερό Μυστήριο της Βάπτισης με την ιδιότητα του αναδόχου) και την απαγόρευση της κοινής τεκνοθεσίας .

3) Ήταν αναγκαιότητα η εφαρμογή του Συμφώνου στην Ελλάδα;

Απάντηση: Το Σύμφωνο Συμβίωσης δεν αναφέρεται ρητώς σε καμία διάταξη της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) ή των πρόσθετων σε αυτή Πρωτοκόλλων. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει ωστόσο εξετάσει σε βάθος το ζήτημα της συμβίωσης ομόφυλων προσώπων υπό το πρίσμα των άρθρων 8 και 14 της ΕΣΔΑ. Με την απόφαση Βαλλιανάτος κ.α. κατά Ελλάδας (7.11.2013) το Δικαστήριο έκρινε ως αντίθετη τη θέσπιση συμφώνου συμβίωσης μόνο για τα ετερόφυλα ζευγάρια.

4) Με δεδομένο ότι η Ελληνική Εκκλησία έχει εκδηλώσει την αντίθεσή της για την εφαρμογή του Συμφώνου, τι πρέπει να έχουν υπόψη οι πολίτες για περιπτώσεις όπως την άρνησή της σε βάπτιση τέκνου που προήλθε από μία τέτοια σχέση;

Απάντηση: «Η Ελληνική Εκκλησία θεωρεί ότι οι σύμβιοι αμφισβητούν ένα από τα 7 Ιερά μυστήρια της Ορθοδοξίας(γάμος) και γι’ αυτό δεν τους επιτρέπει να αποκτήσουν την ιδιότητα του ανάδοχου (νονού) χωρίς όμως να «τιμωρεί» το νήπιο. Το τέκνο λοιπόν θα βαπτιστεί σύμφωνα με τους Ιερούς Κανόνες της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας εάν το επιθυμούν οι γονείς.

5) Από την εφαρμογή του σχετικού νόμου πόσα Σύμφωνα έχουν συναφθεί;

Απάντηση: Για την χρονική περίοδο από το 2009 (πρώτο έτος εφαρμογής του) ως το 2015 τα Σύμφωνα Συμβίωσης ανήλθαν κατ’ έτος σε 161, 180, 185, 314, 581, 1.573 και 2.611 αντίστοιχα, δηλαδή καταγράφηκαν συνολικά 5.605 Σύμφωνα Συμβίωσης στο σύνολο της Χώρας με αύξηση κατά 66,0% το 2015 σε σχέση με το 2014.

6) Σε ποιες περιπτώσεις ενδείκνυται η σύναψη Συμφώνου Συμβίωσης μεταξύ δύο πολιτών;

Απάντηση: Το Σύμφωνο Συμβίωσης είναι ο μοναδικός θεσμός που εξυπηρετεί τα συμφέροντα ομόφυλων ζευγαριών τα οποία στερούνται την εναλλακτική δυνατότητα του γάμου. Επίσης, το Σύμφωνο ενδείκνυται και για τους πολίτες που θέλουν να αποφύγουν τις πολύπλοκες, χρονοβόρες και πολυδάπανες διαδικασίες κατάρτισης και ενδεχόμενης λύσης γάμου καθώς και για αυτούς που επιθυμούν να ρυθμίσουν διαφορετικά από τους κανόνες που διέπουν τον γάμο, τις περιουσιακές και κληρονομικές τους σχέσεις.

Κυρία Τσιλιβαράκη σας ευχαριστούμε πολύ!

Σοφία Τσιλιβαράκη

Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω

Ηρώων Πολυτεχνείου 77-79, Πειραιάς

e-mail: stsilivaraki@hotmail.com